Ürək böhranı nədir? Ürək böhranının əlamətləri hansılardır?

Qabırğa qəfəsində, döş qəfəsinin orta xəttindən bir qədər solda yerləşən və həyati əhəmiyyət kəsb edən ürək əzələ quruluşuna malik orqandır. Gündə orta hesabla 100 min dəfə yığılaraq dövriyyəyə az qala 8000 litr qan vuran bu orqanın çəkisi kişilərdə 340 qram, qadınlarda isə təxminən 300-320 qramdır. Ürək strukturunda hər hansı bir qüsur, ürək qapağı xəstəlikləri (qapaq xəstəlikləri), ürək əzələsi (miyokard) xəstəlikləri, ürək toxumasını qidalandırmaqdan məsul olan koronar damarlarla əlaqəli infarkt kimi ürək xəstəlikləri və ya ürəyin müxtəlif iltihabi xəstəlikləri səbəbiylə baş verir.

Ürək böhranı və insult bütün dünyada ən çox görülən ölüm səbəbləridir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) 2030-cu ilə qədər hər il 23,6 milyon insanın ürək-damar xəstəliklərindən öləcəyini proqnozlaşdırır.

Ürək böhranı nədir?

Miokard infarktı olaraq da adlandırılan ürək böhranı; Bu, ürəyin oksigen və qida dəstəyindən məsul olan koronar damarların tıxanması və ya həddindən artıq daralması səbəbindən ürək əzələsinə qan axınının kəsildiyi bir vəziyyətdir. Ürək toxumasının kifayət qədər qan almadığı hər saniyə üçün qalıcı zədələnmə riskində artım var.

Ürəyi qidalandıran arteriyaların hər hansı bir qəfil tıxanması ürək əzələsinin kifayət qədər oksigen almamasına və ürək toxumasına ziyan vurmasına səbəb ola bilər. Xolesterol kimi yağlı maddələr ürəyə qan axınından məsul olan damarların divarlarında toplanır və lövhə adlanan strukturları əmələ gətirir. Lövhələr zamanla çoxalır, qan damarlarını daraldır və onlarda çatlar əmələ gətirir. Bu çatlarda əmələ gələn laxtalar və ya divardan qopan lövhələr damarları bağlaya və infarkt keçirə bilər. Damar erkən və düzgün açılmazsa, ürək toxuması itkisi baş verir. Zərər ürəyin nasos gücünü azaldır və ürək çatışmazlığı yaranır. Türkiyədə hər il 200 min insan infarktdan ölür. Bu, yol-nəqliyyat hadisələri nəticəsində ölənlərin sayından təxminən 30 dəfə çoxdur.

Ürək böhranının 12 əlaməti

Ən əsas infarkt simptomu ürək ağrısı olaraq da bilinən sinə ağrısıdır. Döş divarının arxasında hiss olunan bu ağrı, sinənizdə kimsə oturmuş kimi hiss edilən darıxdırıcı, ağır və sıxıcı bir ağrıdır. Sol qol, boyun, çiyin, qarın, çənə və arxaya yayıla bilər. Ümumiyyətlə təxminən 10-15 dəqiqə çəkir. İstirahət və ya koronar damarları genişləndirən nitrat tərkibli dərmanlardan istifadə ağrıları aradan qaldıra bilər. Ürək böhranının digər əlamətləri arasında narahatlıq hissi, başgicəllənmə, ürəkbulanma, nəfəs darlığı, asan yorğunluq və ürək ritminin pozulması ola bilər. Bəzən daralmış bölgələrdə meydana gələn ürək ağrısı və infarkt əlamətləri insandan insana dəyişə bilər. Bu xüsusilə qadınlarda infarkt əlamətləri üçün doğrudur.

Ürək böhranı zamanı baş verə biləcək simptomları aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:

1. Sinə Ağrısı, Təzyiq və ya Narahatlıq: Ürək böhranı keçirən insanların əksəriyyəti sinə nahiyəsində ağrı və ya narahatlıq hissini təsvir edir, lakin bu, hər infarkt üçün belə deyil. Bəzi insanlarda sinə nahiyəsində sıxılma hissi yarana bilər, narahatlıq hissi adətən qısa müddətli olur və bir neçə dəqiqə ərzində yox olur. Bəzi insanlarda bu hiss bir neçə saat və ya ertəsi gün yenidən hiss oluna bilər. Bu simptomlar ümumiyyətlə ürək əzələsinin kifayət qədər oksigen almadığını göstərən şikayətlərdir və təcili tibbi müdaxiləyə ehtiyac ola biləcəyi üçün ehtiyatlı olmaq lazımdır.
2. İstinad edilən ağrı: Sinə nahiyəsində sıxılma və ağrı hissi infarkt zamanı bədənin müxtəlif hissələrində əks oluna bilər. Ürək böhranı keçirən insanların əksəriyyətində sinə ağrısı sol qola yayılmağa meyllidir. Bu nahiyədən başqa çiyin, bel, boyun və ya çənə kimi nahiyələrdə ağrılar yaşayan insanlar var. Qadınlarda infarkt zamanı diqqətli olmaq lazımdır, çünki ağrı qarın altında və sinənin altında da əks oluna bilər. Üst kürək nahiyəsində ağrı kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinən başqa bir simptomdur.
3. Tərləmə: Fəaliyyət və ya məşq zamanı baş verməyən həddindən artıq tərləmə müxtəlif ürək problemlərini göstərə biləcək bir simptomdur. Bəzi insanlarda həddindən artıq soyuq tərləmə də baş verə bilər.
4. Zəiflik: Ürək böhranı zamanı həddindən artıq stress insanın özünü yorğun və halsız hiss etməsinə səbəb ola bilər. Zəiflik və nəfəs darlığı qadınlarda daha tez-tez baş verən simptomlardır və böhrandan əvvəlki dövrdə bir neçə ay əvvəl mövcud ola bilər.
5. Nəfəs darlığı: Ürək funksiyası və tənəffüs bir-biri ilə sıx əlaqəli hadisələrdir. İnsanın nəfəs alma fərqində olması olaraq təyin olunan nəfəs darlığı, böhran zamanı ürəyin kifayət qədər qan pompalaya bilməməsi səbəbiylə ortaya çıxan əhəmiyyətli bir simptomdur.
6. Baş gicəllənməsi: Başgicəllənmə və başgicəllənmə adətən qadın xəstələrdə baş verən infarkt əlamətləri arasındadır. Bu hallar normal qəbul edilməməli və yaşanan insan tərəfindən diqqətdən kənarda qalmamalıdır.
7. Ürək döyüntüləri: Ürək böhranı səbəbiylə ürək döyüntülərindən şikayət edən insanlar sıx bir narahatlıq vəziyyətindədirlər. Bəzi insanlar bu çarpıntını təkcə sinə deyil, həm də boyun nahiyəsində təsvir edə bilər.
8. Həzm problemləri: Bəzi insanlar böhrandan əvvəlki dövrdə gizli infarkt əlamətləri olan müxtəlif həzm şikayətləri ilə qarşılaşa bilərlər. Həzmsizlik və mədə yanması kimi həzm problemləri bəzi infarkt əlamətlərinə bənzər ola biləcəyi üçün diqqətli olmaq lazımdır.
9. Ayaqların, ayaqların və topuqların şişməsi: Ayaq və ayaqların şişməsi bədəndə mayenin yığılması nəticəsində inkişaf edir. Bu, ürək çatışmazlığının pisləşməsinə işarə ola bilər.
10. Sürətli və nizamsız ürək döyüntüləri: Sürətli və ya nizamsız ürək döyüntülərinin ciddi qəbul edilməsi lazım olduğu bildirilir.
11. Öskürək: Davamlı və davam edən öskürək infarkt əlaməti ola bilər. Bu, ağciyərlərdə qan axını ilə əlaqədardır. Bəzi hallarda öskürək qanla müşayiət oluna bilər. Belə bir vəziyyətdə vaxt itirməmək vacibdir.
12. Bədən çəkisinin ani dəyişməsi - çəki artımı və ya itkisi: Ani çəki artımı və ya itkisi infarkt riskini artırır. Pəhrizdəki qəfil dəyişikliklər də xolesterol profilində dalğalanmalara səbəb ola bilər. Qısa müddətdə yüzdə 10 və daha çox kök alan orta yaşlı fərdlərdə infarkt riskinin sonrakı illərdə artdığı müşahidə edilmişdir.

Qadınlarda infarkt əlamətləri

Kişi cinsi ürək xəstəliklərinə meyllilik üçün risk faktoru hesab olunur. Eyni zamanda kişilər qadınlara nisbətən daha erkən yaşda infarkt keçirə bilərlər. Ürək böhranı əlamətləri insandan insana dəyişə bilsə də, kişilərdə infarkt əlamətləri ümumiyyətlə klassik simptomlardan ibarətdir. Qadınlarda vəziyyət bir qədər fərqlidir. Qadınlarda infarkt əlamətləri arasında uzun müddətli zəiflik, yuxu problemləri, narahatlıq və bel ağrısı kimi bəzi qeyri-klassik simptomlar nəzərə alındığından xəbərdar olmaq lazımdır.

Ürək böhranının növləri hansılardır?

Kəskin koronar sindrom (AKS) olaraq da təyin olunan infarkt 3 alt tipə bölünür. STEMI, NSTEMI və koronar spazm (qeyri-sabit angina) bu üç növ ürək böhranını təşkil edir. STEMI, EKQ müayinəsində ST seqmenti olaraq adlandırılan sahədə yüksəlmənin meydana gəldiyi bir infarkt modelidir. NSTEMI tipli infarkt zamanı elektrokardioqrafiyada (EKQ) belə seqment yüksəlişi müşahidə edilmir. Həm STEMI, həm də NSTEMI ürək toxumasına kifayət qədər zərər verə bilən infarktların əsas növləri hesab olunur.

STEMI koronar damarların tam tıxanması nəticəsində ürək toxumasının böyük bir hissəsinin qidalanması pozulduğu zaman meydana gələn infarkt növüdür. NSTEMI-də koronar arteriyalar qismən tıxanır və buna görə də EKQ müayinəsində ST seqmenti adlandırılan sahədə heç bir dəyişiklik baş verə bilməz.

Koronar spazm gizli infarkt kimi tanınır. Semptomlar STEMI ilə oxşar olsa da, əzələ ağrısı, həzm problemləri və digər müxtəlif şikayətlərlə qarışdırıla bilər. Ürəyin damarlarının daralması nəticəsində yaranan bu vəziyyət qan axını kəsən və ya əhəmiyyətli dərəcədə azaldan səviyyəyə çatdıqda gizli infarkt əlamətlərinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət əsnasında ürək toxumasında qalıcı bir zədələnməməsi ümidverici olsa da, gələcəkdə infarkt keçirmə riskinin artmasına səbəb olduğu üçün laqeyd edilməməsi lazım olan bir vəziyyətdir.

Ürək böhranının səbəbləri nələrdir?

Ürəyi qidalandıran damarlarda yağlı lövhələrin əmələ gəlməsi infarktın ən çox görülən səbəblərindəndir. Bu vəziyyətdən başqa, damarlardakı laxtalanmalar və ya yırtılmalar da infarktla nəticələnə bilər.

Müxtəlif amillərə görə damarların daxili divarında ateroskleroz adlanan yağlı yataqların yığılması baş verə bilər və bu hallar infarkt üçün risk faktoru hesab olunur:

• Siqaret infarkt riskini artıran ən əhəmiyyətli səbəbdir. Siqaret çəkən kişilərdə və qadınlarda infarkt riski təxminən 3 dəfə yüksəkdir.
• Qanda pis xolesterol olaraq təyin olunan LDL səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, infarkt keçirmə riski bir o qədər yüksək olar. Sakatat, sucuq, salam, kolbasa, qırmızı ət, qızardılmış ət, kalamar, midye, karides, tam yağlı süd məhsulları, mayonez, qaymaq, qaymaq və yağ kimi yüksək xolesterol tərkibli qidalardan uzaq durmaq infarkt riskini azalda bilər.
• Diabet infarkt riskini artıran əhəmiyyətli bir xəstəlikdir. Şəkərli diabet xəstələrinin əksəriyyəti infarkt səbəbindən ölür. Diabetli xəstələrdə damar divarlarının elastikliyi pisləşir, qanın laxtalanma səviyyəsi arta bilər və damarın daxili səthindəki endotel hüceyrələrinin zədələnməsi asanlaşa bilər. Diqqətli olmaq lazımdır, çünki qeyri-sağlam qidalanma və fiziki fəaliyyətin olmaması səbəbindən insulin müqavimətində infarkt riski arta bilər.
• Qan damarlarında təzyiqin artması (yüksək qan təzyiqi) infarkt riskini artıra bilən başqa bir vəziyyətdir.
• Yaşla, damarların strukturunda pisləşmə və zərərin artması baş verə bilər. Bu da infarkt riskini artırır.
• Qadınlarda estrogen hormonu infarkt riskinə qarşı qoruyucu təsir göstərə bilər. Buna görə də infarkt riski kişilərdə və postmenopozal qadınlarda daha yüksək hesab olunur.
• Piylənmə qan damarlarında disfunksiyaya, erkən yaşlanmaya və ateroskleroza səbəb olaraq infarkt riskini artırır. Karbohidrat və yağ mübadiləsində pozğunluqlara səbəb olan piylənmə ilə müşayiət olunan yüksək təzyiq, xolesterin və diabet kimi digər şərtlər də infarktın meydana gəlməsi üçün əhəmiyyətlidir. Piylənmə üçün obezite əməliyyatına üstünlük verilərkən, yağ toxumasını incəltmək və azaltmaq üçün lazer liposaksiya kimi üsullara üstünlük verilə bilər.
• Bir insanın ana, ata, qardaş kimi birinci dərəcəli qohumlarında infarkt keçirmə tarixinin olması infarkt keçirmə riskini artırır.
• Qaraciyərdə istehsal olunan C-reaktiv zülal, homosistein, fibrinogen və lipoprotein A kimi maddələrin qanda yüksəlməsi də infarkt riski ilə əlaqəli ola biləcəyi üçün diqqətli olmaq lazımdır.

Ürək böhranı diaqnozu necə qoyulur?

Ürəyin elektrik fəaliyyətini sənədləşdirən EKQ (elektrokardioqrafiya) mümkün infarktın aşkarlanması üçün istifadə edilən ilk testlərdən biridir. Sinə və ətraflara yerləşdirilən elektrodlarla həyata keçirilən bu müayinədə elektrik siqnalları müxtəlif dalğalarla kağıza və ya monitora əks olunur.

EKQ-dən başqa müxtəlif biokimyəvi analizlər də infarkt diaqnozunda faydalı ola bilər. Böhran zamanı hüceyrə zədələnməsi səbəbindən bəzi zülallar və fermentlər, xüsusən də normal olaraq ürək hüceyrəsində yerləşən troponin qan dövranına keçə bilər. Bu maddələrin səviyyələri araşdırılaraq insanın infarkt keçirə biləcəyinə dair fikir əldə edilir.

EKQ və qan testləri ilə yanaşı, döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası, exokardioqrafiya (ECHO) və ya nadir hallarda kompüter tomoqrafiyası (CT) və ya maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) kimi rentgenoloji müayinələrdən də ürək böhranı diaqnozunda istifadə edilə bilər.

Angioqrafiya infarkt üçün mühüm diaqnostik və müalicə vasitəsidir. Bu müayinə zamanı qol və ya bud damarlarına nazik bir tel çəkilir və ekranda qaranlıq görünən bir kontrast vasitəsi ilə ürək damarları yoxlanılır. Bir maneə aşkar edilərsə, angioplastika adlanan balon tətbiqləri ilə damar açıla bilər. Anjiyoplastikadan sonra balondan başqa stent adlanan tel boru istifadə edilərək damarın açıqlığı qorunub saxlanıla bilər.

Ürək böhranının müalicə üsulları hansılardır?

Ürək böhranı fövqəladə haldır və simptomlar ortaya çıxdıqda, tam hüquqlu bir xəstəxanaya müraciət etmək lazımdır. Ürək böhranı ilə bağlı ölümlərin böyük əksəriyyəti hücumdan sonrakı ilk bir neçə saat ərzində baş verir. Buna görə xəstəyə tez bir zamanda diaqnoz qoyulması və müdaxilənin düzgün aparılması həyati əhəmiyyət kəsb edir. Əgər infarkt keçirirsinizsə, dərhal təcili yardım nömrələrinə zəng edin və vəziyyətinizi bildirin. Bundan əlavə, infarkt müalicəsində mütəmadi olaraq müayinələr mühüm rol oynayır. Check-up-ın necə aparılması barədə məlumat almaq istəyirsinizsə, xəstəxanalara müraciət edə bilərsiniz.

Ürək böhranı səbəbiylə təcili yardıma gələn xəstə lazımi təcili müalicələr və qan durulaşdırıcı dərmanlar verildikdən sonra kardioloqa yönləndirilir. Həkim zəruri hesab edərsə, xəstənin damarlarını yoxlamaq üçün angioqrafiya edə bilər. Anjiyoqramma nəticələrindən asılı olaraq, dərman və ya cərrahiyyə əməliyyatının aparılacağı adətən kardioloq və ürək-damar cərrahının daxil olduğu şura tərəfindən müəyyən edilir. Angioplastika, stent və bypass əməliyyatı infarkt üçün əsas müalicə variantları arasındadır. Bypass cərrahiyyəsində ürək-damar cərrahı ürəyin zədələnmiş damarlarını bərpa etmək üçün bədənin başqa bir hissəsindən götürülmüş qan damarlarından istifadə edir.

Bütün dünyada əsas ölüm səbəblərindən biri olan infarktın risk faktorları dəyişdirilə bilən və dəyişdirilə bilməyən 2 qrupda araşdırılır. Ürək sağlamlığınıza müsbət təsir göstərə biləcək həyat tərzi dəyişiklikləri tütündən istifadəni dayandırmaq, balanslı və sağlam qidalanma, idman etmək, diabet varlığında qan şəkərini normal həddə saxlamağa diqqət yetirmək, qan təzyiqini aşağı tutmaq və qabiliyyəti inkişaf etdirmək kimi ümumiləşdirilə bilər. həyatın stresinə nəzarət etmək.

Ürək xəstəliyi riskini azaltmaq üçün ən vacib addımlardan biri tütündən istifadəni dayandırmaqdır. Siqaret çəkmək koronar arteriya xəstəliyi, infarkt və insult üçün aparıcı risk faktorlarından biridir. Ateroskleroza səbəb olan prosesdə siqaret damar divarında yağlı maddələrin yığılmasına stimullaşdırıcı təsir göstərə bilər. Tütün istifadəsi ürəkdən başqa digər orqanların da normal fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Tütün istifadəsi yaxşı xolesterin kimi tanınan HDL miqdarını da azalda və qan təzyiqini artıra bilər. Bu pis xüsusiyyətlərə görə siqaretdən sonra damarlara əlavə yük düşür və insan müxtəlif xəstəliklərə meyilli ola bilər. Tütündən istifadənin dayandırılmasının ürək xəstəlikləri riskinin azaldığı və siqareti buraxmanın təsirlərinin birbaşa özünü göstərməyə başladığı sübut olunmuş bir həqiqətdir. Qan təzyiqinin azalması ilə qan dövranı yaxşılaşır və bədəndə daşınan oksigen dəstəyi artır. Bu dəyişikliklər həm də insanın enerji səviyyəsində yaxşılaşma təmin edir və fiziki fəaliyyətləri yerinə yetirmək asanlaşır.

İdmanla məşğul olmaq və sağlam bədən çəkisini saxlamaq qan təzyiqinə nəzarət və müxtəlif ürək xəstəliklərinin qarşısının alınmasında ən vacib məsələlərdəndir. Gündə 30 dəqiqə və həftədə ən az 5 gün məşq etmək fiziki aktiv qalmaq üçün kifayətdir. Fəaliyyətin yüksək intensivliyə malik olması vacib deyil. İdmanla sağlam hesab edilən çəkiyə çatmaq daha asan olur. Balanslı və sağlam qidalanma ilə dəstəklənən fiziki fəaliyyət, xüsusilə qan təzyiqinin idarə edilməsində bədənin normal funksiyalarını dəstəkləyərək, artıq çəki səbəbiylə meydana gələ biləcək fəsadların qarşısını almağa kömək edir.

Əvvəllər infarkt keçirmiş və ya oxşar xəstəliklər diaqnozu qoyulmuş insanlar üçün həkimlərin təyin etdiyi dərmanlara ciddi şəkildə riayət etmək çox vacibdir. Ürək böhranının əlamətlərini hiss edirsinizsə, dərhal təcili yardım xidmətləri ilə əlaqə saxlamalı və lazımi tibbi yardım almalısınız.

Sağlam günlər arzulayırıq.