AZUşaq endokrinologiyası nədir?
Endokrinologiya hormonlar haqqında elmdir. Hormonlar insanın normal böyüməsi, inkişafı və yaşaması üçün lazım olan bütün orqanların bir-biri ilə ahəngdar işləməsini təmin edir. Onların hər biri özünəməxsus vəzilərdən ifraz olunur. Bu vəzilərin inkişaf etməməsi, heç formalaşmaması, lazım olduğundan az işləməsi, çox işləməsi və ya nizamsız işləməsi nəticəsində endokrin xəstəliklər deyilən hallar meydana gəlir. Müxtəlif növ hormonlar çoxalma, maddələr mübadiləsi, böyümə və inkişafa nəzarət edir. Hormonlar həmçinin ətraf mühitimizə reaksiyamızı idarə edir və bədənimizin funksiyaları üçün lazım olan müvafiq miqdarda enerji və qida maddələrini təmin etməyə kömək edir.
Uşaq Endokrinologiyası mütəxəssisi əsasən uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə (0-19 yaş) baş verən hormonal pozğunluqlarla məşğul olur. Uşağın sağlam böyüməsini, yetkinliyin normal vaxtında yaranması və sağlam inkişafını, yetkinliyə təhlükəsiz keçidini izləyir. Doğuşdan 18 yaşına kimi hormonal pozğunluğu olan uşaq və gənclərin diaqnostikası və müalicəsi ilə məşğul olur.
Pediatrik endokrinoloqlar hansı növ tibbi təhsil alırlar?
Altı illik Tibb Fakültəsini bitirdikdən sonra 4 və ya 5 illik Uşaq Sağlamlığı və Xəstəlikləri ixtisası proqramını tamamlayırlar. Daha sonra onlar hormonal xəstəliklərin diaqnostikası, müalicəsi və izlənilməsi (Uşaq Endokrinologiyası magistraturası) üzrə öyrənmək və təcrübə qazanmaq üçün üç il sərf edirlər. Ümumilikdə, Pediatrik endokrinoloqun hazırlanması üçün 13 ildən çox vaxt lazımdır.
Uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə ən çox rast gəlinən endokrin xəstəliklər və pozğunluqlar hansılardır?
Qısa boy
Doğuşdan etibarən sağlam böyüməni izləyir. O, aşağı doğum çəkisi və qısa doğum uzunluğu ilə doğulmuş uşaqları izləyir və onlara sağlam həmyaşıdları ilə ayaqlaşmağa kömək edir. Böyümə mərhələlərində baş verən pozğunluqları araşdırır və müalicə edir. Qısa boy ailəvi və ya struktur ola bilər və ya hormonal çatışmazlıqların və ya başqa bir xəstəliyin əksi ola bilər. Pediatrik Endokrinologiya uşağın qısa qalmasına səbəb olan bütün imkanları araşdırır və müalicə edir.
Boyu qısalması böyümə hormonu çatışmazlığından qaynaqlanırsa, gecikmədən müalicə edilməlidir. Vaxt itkisi daha az boy artımı ilə nəticələnə bilər. Əslində, böyümə plitəsi bağlanmış gənclər böyümə hormonu müalicəsi şanslarını tamamilə itirmiş ola bilərlər.
Uzun boylu oğlan; Həmyaşıdlarından açıq-aydın hündür olan uşaqlara, eləcə də qısaboylu uşaqlara da nəzarət edilməlidir.
Erkən Yetkinlik
Fərdi fərqlər olsa da, türk uşaqlarında erkən yetkinlik qızlarda 11-12, oğlanlarda isə 12-13 yaş arasında başlayır. Yetkinlik bəzən bu yaşda başlasa da, yetkinlik 12-18 ay ərzində sürətlə tamamlana bilir və bu, sürətlə irəliləyən yetkinlik sayılır. Sağlamlıq baxımından erkən yetkinliyə səbəb olan vəziyyəti aşkar edib müalicə tələb edən bir xəstəlik varsa, müalicə edilməlidir.
Əgər 14 yaşında qız və oğlanlarda yetkinlik əlamətləri müşahidə olunmursa, bu, gecikmiş yetkinlik kimi qəbul edilməli və bunun altında yatan səbəb araşdırılmalıdır.
Yetkinlik dövründə görülən digər problemlərin əsas səbəbi adətən hormonaldır. Bu səbəbdən Pediatrik Endokrin mütəxəssisi yeniyetməlik dövründə həddindən artıq tüklənmə, süd vəzi problemləri, qızların hər cür menstrual problemləri və polikistik yumurtalıq (18 yaşa qədər) ilə məşğul olur.
Hipotiroidizm/hipertiroidizm
Adətən guatr olaraq bilinən hipotiroidizm, tiroid bezinin lazım olduğundan daha az və ya heç bir hormon istehsal etməməsi olaraq təyin olunur. Tiroid hormonu zəka inkişafı, boy artımı, sümük inkişafı və maddələr mübadiləsinin sürətləndirilməsi kimi təsirləri olan çox əhəmiyyətli bir hormondur.
Normaldan daha çox qalxanabənzər vəzi hormonunun istehsalı və onun qana salınması nəticəsində yaranan vəziyyətə hipertiroidizm deyilir. Uşaq Endokrinoloqları həmçinin qalxanabənzər vəzin düyünlərinin, qalxanabənzər vəzin xərçənginin və böyümüş tiroid toxumasının (guatr) müalicəsi üçün təlim alırlar. Ailədə tiroid və ya guatr xəstəliyi olan bütün uşaqları izləyirlər.
Cinsi Fərqlənmə Problemləri
Körpənin doğulduğu zaman ilk baxışdan cinsiyyətinin qız və ya oğlan olması müəyyən edilə bilməyən inkişaf pozğunluğudur. Xəstəxanada doğulan uşaqlarda Yenidoğulmuş və ya Pediatr tərəfindən fərq edilir. Ancaq bu, gözdən qaça bilər və ya sonradan aydınlaşa bilər.
Oğlanlarda yumurtalar kisədə müşahidə edilmirsə, cinsiyyət orqanının ucundan sidiyə çıxmırsa və ya cinsiyyət orqanının çox kiçik olması müşahidə olunursa bu vacibdir. Qızlarda xüsusilə hər iki qasıqda çox kiçik sidik yollarının açılması və ya kiçik şişlik müşahidə edilirsə, əməliyyatdan əvvəl Uşaq Endokrin mütəxəssisi tərəfindən qiymətləndirilir.
Uşaqlıq Diabeti (1-ci Tip Diabet)
Neonatal dövrdən gənc yetkinliyə qədər hər yaşda baş verə bilər. Müalicənin gecikməsi simptomların komaya və ölümə qədər irəliləməsinə səbəb olur. Müalicə ömürlük və yalnız insulinlə mümkündür. Bu uşaqlar və gənclər gənc yetkinlik yaşına çatana qədər Pediatrik Endokrin mütəxəssisi tərəfindən müalicə edilməli və yaxından nəzarət edilməlidir.
Uşaqlıqda görülən 2-ci tip diabet də Pediatrik Endokrin mütəxəssisi tərəfindən müalicə olunur və yaxından izlənilir.
Piylənmə
Həddindən artıq alınan və ya kifayət qədər sərf olunmayan enerji, hətta uşaqlıqda da bədəndə toplanır və piylənməyə səbəb olur. Bu artıq enerji uşaqlıqda piylənmənin əksəriyyətini təşkil etsə də, bəzən uşaq artıq çəkiyə səbəb olan hormonal xəstəlik və ya anadangəlmə olan və bir neçə xəstəliyi özündə birləşdirən bəzi genetik xəstəliklər səbəbindən kökəlməyə meylli ola bilər.
O, piylənmənin əsas səbəbini araşdıran, müalicə tələb olunduqda onu müalicə edən və piylənmənin özünün yaratdığı neqativlərə nəzarət edən Pediatrik Endokrin mütəxəssisidir.
Sağlamlıq / Raxit / Sümük Sağlamlığı: D vitamininin kifayət qədər qəbul edilməməsi və ya D vitamininin anadangəlmə metabolik xəstəlikləri səbəbiylə sümük minerallaşmasının qeyri-kafi olması raxit adlanan xəstəliyə səbəb olur. Raxit, osteoporoz və sümüklərin digər metabolik xəstəlikləri uşaq endokrinologiyasının maraq dairəsinə daxildir.
Böyrəküstü vəzindən ayrılan hormonlar: Ürək, arterial qan təzyiqi (endokrin səbəb olduğu hipertoniya), stress/həyəcan dözümlülüyü, cinsiyyət və reproduksiyaya təsir göstərir. Uşaqlıqda anadangəlmə və ya qazanılmış böyrəküstü vəzi hormon xəstəlikləri ilə Ç. Endokrinoloqlar maraqlanır.